दिवाळी: उजेडाचा आणि आनंदाचा सण
दिवाळी हा हिंदू धर्मातील सर्वात मोठा आणि आनंददायी सण आहे. हा सण अंधकारावर प्रकाशाचा विजय आणि वाईटावर चांगल्याचा विजय दर्शवतो. दिवाळी म्हणजे फक्त दिवे लावणे, मिठाई खाणे किंवा गिफ्ट देणे नाही, तर कुटुंबासोबत वेळ घालवणे, घराची स्वच्छता करणे, नवीन सुरुवात करणे आणि समृद्धीचे स्वागत करणे याचा दिवस आहे.
दिवाळी सणाची तयारी काही दिवस आधीपासून सुरू होते. लोक आपल्या घराची स्वच्छता करतात, रंगोळी काढतात आणि घरात दिवे लावून उजेडाचे वातावरण तयार करतात. या दिवशी लक्ष्मी आणि गणेशाची पूजा करून संपत्ती आणि सुखाची प्राप्ती होण्याची प्रार्थना केली जाते.
दिवाळी हा सण पाच दिवसांचा असतो: धनतेरस, नरक चतुर्दशी, मुख्य दिवाळी (लक्ष्मी पूजन), पाडवा/गोवर्धन पूजा आणि भाऊबीज . प्रत्येक दिवसाची स्वतःची खास महती आहे. उदाहरणार्थ, धनतेरस हा दिवस सोनं, चांदी किंवा नवीन वस्तू खरेदीसाठी अत्यंत शुभ मानला जातो, तर भाऊबीज हा दिवस भाऊ-बहिणींच्या नात्याची ताकद वाढवतो.
दिवाळी २०२५ : सणाची खरी तारीख २० की २१ ऑक्टोबर?
अमावस्या तिथी (नवीन चंद्र) २० ऑक्टोबर संध्याकाळपासून सुरू होऊन २१ ऑक्टोबर संध्याकाळपर्यंत आहे.
त्यामुळे तिथीच्या सुरुवातीच्या भागात (२० रोजी) दिवाळी साजरी करणे अधिक योग्य मानले जाते.
अनेक पंचांग आणि धार्मिक मंडळांनी २० ऑक्टोबर हा दिवाळीचा दिवस म्हणून मान्य केला आहे.
दिवाळी २०२५ सणाची असा चार्ट असणार आहे.
दिवाळीचे दिवस आणि त्यांचे महत्त्व
धनत्रयोदशी (धनतेरस) – या दिवशी आरोग्य आणि संपत्तीचे प्रतीक असलेल्या भगवान धन्वंतरि आणि कुबेराची पूजा केली जाते. नवीन भांडी, सोने-चांदी किंवा इलेक्ट्रॉनिक वस्तू खरेदी करणे शुभ मानले जाते.
नरक चतुर्दशी (चोथी) – या दिवशी श्रीकृष्णाने नरकासुराचा वध करून लोकांना भयमुक्त केले, म्हणून हा दिवस ‘अभ्यंग स्नान’ करून आनंदाने साजरा केला जातो.
लक्ष्मीपूजन (मुख्य दिवाळी) – दिव्यांनी सजलेली घरे, सुवासिक फुलांचा गंध, आणि देवी लक्ष्मीची आराधना — हा दिवाळीचा सर्वात पवित्र क्षण असतो. संपन्नता, शांती आणि सौख्य यासाठी लोक प्रार्थना करतात.
पाडवा (बलिप्रतिपदा) – पती-पत्नीच्या नात्याला दृढ करणारा हा दिवस. अनेक ठिकाणी व्यापारी वर्षाची सुरुवातही याच दिवशी होते.
भाऊबीज – भाऊ-बहिणीच्या प्रेमाचा दिवस. बहिण आपल्या भावाला ओवाळते आणि त्याच्या दीर्घायुष्यासाठी प्रार्थना करते.
मुख्य दिवस: लक्ष्मी पूजा (दिवाळी) — शुभ मुहूर्त व वेळ
दिवाळीच्या दिवशी (लक्ष्मी पूजा) साठी विविध मुहूर्त (सौ हितदायक वेळा) वेगवेगळ्या शहरांसाठी बदलू शकतात. पण एक सामान्य मापदंड पुढे.
Amavasya (अमावस्या) तिथीची वेळ: २० ऑक्टोबर सुरुवातीपासून ~ ३:४५ PM पासून सुरु होऊन २१ ऑक्टोबर सायंकाळपर्यंत ~ ५:५५ PM पर्यंत राहील.
Pradosh (सायंकाळ) पूजा समय: २१ ऑक्टोबरला सायंकाळ ५:५२ PM ते ~ ८:२४ PM या कालावधीत लक्ष्मी पूजा करण्याचा शुभ काळ मानला जातो.
इतर शुभ मुहूर्त व चोघडिया वेळा, स्थानिक शहरानुसार बदलतात.
दिवाळी २०२५: उत्सवाचे महत्व आणि तारीखमुख्य तारीख:
मंगळवार, २१ ऑक्टोबर २०२५
दिवाळीचा धार्मिक आणि सांस्कृतिक अर्थ
दिवाळी (दीपावली) हा भारतातील सर्वात मोठा आणि आनंदाचा सण मानला जातो. “दीप + आवली” म्हणजे “दिव्यांची रांग” — अंध:कारावर प्रकाशाचा, वाईटावर चांगल्याचा विजय याचे प्रतीक.
हिंदू परंपरेतील अर्थ:
या दिवशी भगवान श्रीराम रावणाचा पराभव करून अयोध्येत परतले, त्यामुळे अयोध्येकरांनी दिवे लावून स्वागत केले — त्यामुळे हा “प्रकाशोत्सव” झाला.
लक्ष्मी-पूजेचा दिवस म्हणून व्यापारी वर्ग व गृहस्थ नवीन वर्षाची सुरुवात याच दिवशी करतात.
काही भागांत भगवान विष्णूने बळी राजाला पाताळात पाठविले म्हणून “बलिप्रतिपदा” चा सण पुढच्या दिवशी साजरा केला जातो.
जैन धर्मात:
भगवान महावीरांना मोक्षप्राप्ती झाल्याचा दिवस — त्यामुळे “मोक्ष-दिवस” म्हणून विशेष पूजा केली जाते.
शीख धर्मात:
या दिवशी गुरु हरगोबिंदजींना कैदेतून मुक्तता मिळाली; म्हणून “बंदी छोड दिवस” म्हणूनही दिवाळी साजरी केली जाते.
दिवाळीचा सामाजिक आणि आध्यात्मिक संदेशदिवाळी फक्त रोषणाई, फटाके आणि मिठाईपुरती मर्यादित नाही. ती अंधारावर प्रकाशाचा, असत्यावर सत्याचा आणि दु:खावर आनंदाचा विजय दर्शवते. हा सण आपल्याला आत्मिक शुद्धी, क्षमा, आणि नव्या सुरुवातीची प्रेरणा देतो.
आपल्या जीवनात दिव्यांचा प्रकाश म्हणजे सद्गुणांचा विजय आणि प्रत्येकाच्या अंत:करणातील अंधार दूर करण्याचा संदेश. दिवाळी म्हणजे फक्त घर सजवणे नव्हे, तर मन आणि नातेसंबंधही उजळवणे.
पर्यावरणपूरक दिवाळी – काळाची गरज
आजच्या काळात फटाक्यांचा आवाज आणि प्रदूषण वाढल्याने आरोग्य आणि पर्यावरण दोन्हीवर परिणाम होतो. म्हणूनच, पर्यावरणपूरक दिवाळी साजरी करणे हे प्रत्येक नागरिकाचे कर्तव्य आहे.
मातीचे दिवे, स्थानिक उत्पादने, आणि स्वच्छतेचा संदेश — हेच खरे आधुनिक दिवाळीचे सौंदर्य आहे.
समारोप
दिवाळी २०२५ आपल्यासाठी नवीन उर्जा, समृद्धी आणि शांततेचा संदेश घेऊन येवो.
या दिवाळीत आपण सर्वांनी एक संकल्प करू या —
“मनातील अंधार दूर करून, प्रेम, प्रकाश आणि सौहार्द यांचा दीप लावूया.”
“शुभ दीपावली २०२५!”
आपल्या जीवनात आरोग्य, आनंद आणि समृद्धीचा प्रकाश सदैव झळकत राहो!
