हिंदी पत्रकारिता दिवस : हा दरवर्षी ३० मे रोजी साजरा केला जातो. हा दिवस हिंदी पत्रकारितेच्या सुरुवातीचा, इतिहासाचा आणि तिच्या सामाजिक योगदानाचा सन्मान करण्यासाठी साजरा केला जातो. भारतीय पत्रकारितेच्या क्षेत्रात हिंदी भाषेचे योगदान फार मोठे आहे. या दिवशी आपण हिंदी पत्रकारितेच्या प्रवासाचा मागोवा घेतो आणि पत्रकारितेच्या माध्यमातून समाजावर झालेला प्रभाव ओळखतो.
३० मे १८२६ रोजी पं. युगल किशोर शुक्ला यांनी 'उदंत मार्तंड' या नावाचे पहिले हिंदी वृत्तपत्र सुरू केले. 'उदंत मार्तंड' म्हणजे 'बातमीचा सूर्य'. हाच दिवस पुढे हिंदी पत्रकारिता दिवस म्हणून पाळला जाऊ लागला. त्या काळात पत्रकारिता ही केवळ बातम्या देण्यापुरती मर्यादित नव्हती, तर ती समाजातील अन्याय, भ्रष्टाचार आणि अज्ञानाविरुद्ध एक प्रभावी शस्त्र होती.
'उदंत मार्तंड' चे महत्त्व
'उदंत मार्तंड' हे कोलकात्यातून सुरू झाले. याचे संपादक पं. युगल किशोर शुक्ला होते, जे मूळचे कानपूरचे होते. त्या काळी ब्रिटिश शासनात हिंदी भाषेला फारसा मान नव्हता. इंग्रजी व बंगाली वृत्तपत्रांचेच वर्चस्व होते. हिंदी भाषेतील सामान्य माणसांसाठी एक वेगळा आवाज असावा या उद्देशाने 'उदंत मार्तंड' ची स्थापना झाली. आर्थिक अडचणींमुळे आणि ब्रिटिश सरकारच्या बंदीमुळे केवळ ७९ अंकांनंतरच ते बंद झाले, पण या वृत्तपत्राने हिंदी पत्रकारितेच्या इतिहासात सुवर्णाक्षरांनी आपले नाव कोरले.
हिंदी पत्रकारितेचा इतिहास आणि प्रवास
'उदंत मार्तंड' नंतर हिंदी पत्रकारितेचा प्रवास संथ वेगाने सुरू झाला. १९व्या शतकात 'हिंदी बंगवासी', 'कवि वचन सुधा', 'भारत मित्र' यासारखी नियतकालिके आली. या पत्रांमधून सामाजिक सुधारणांवर भर दिला जाऊ लागला. सती प्रथा, बालविवाह, अस्पृश्यता, स्त्रीशिक्षण, जातीय भेदाभेद या प्रश्नांवर यामध्ये लेख प्रसिद्ध होत. स्वातंत्र्य चळवळीच्या काळात हिंदी पत्रकारिता अधिक आक्रमक झाली. लोकमान्य टिळक, महात्मा गांधी, मदन मोहन मालवीय, गणेश शंकर विद्यार्थी यांनी पत्रकारितेला समाजजागृतीचे एक प्रभावी साधन बनवले.१९२०-३० च्या दशकात हिंदी पत्रकारितेने स्वातंत्र्यलढ्याला मोठा हातभार लावला. 'प्रताप', 'आज', 'सैनिक' अशा हिंदी वृत्तपत्रांनी ब्रिटिश शासनावर टीका केली आणि भारतीय जनतेत राष्ट्रभक्तीचे बीज पेरले. १९४७ मध्ये स्वातंत्र्य मिळाल्यानंतर हिंदी पत्रकारिता नवीन युगात प्रवेशली. आता तिच्यासमोर फक्त राजकीय प्रश्न नव्हते, तर विकास, लोकशाही, समाजसुधारणा, शिक्षण, ग्रामीण भागाचा विकास, पर्यावरण या मुद्द्यांवर काम करण्याचे मोठे आव्हान होते.
हिंदी पत्रकारितेचे आजचे स्वरूप
आज हिंदी पत्रकारिता प्रिंट मीडियापुरती मर्यादित नाही. दूरदर्शन, रेडिओ, डिजिटल मीडियामध्येही हिंदीचा प्रभाव आहे. दैनिक जागरण, हिंदुस्तान, अमर उजाला, नवभारत टाइम्स, यासारखी हिंदी दैनिके कोट्यवधी वाचकांपर्यंत पोहोचली आहेत. हिंदी टीव्ही चॅनेल्स, आज तक', 'झी न्यूज', 'इंडिया टीव्ही', 'एबीपी न्यूज' यांनी ग्रामीण भागापर्यंत मोठी पोहोच साधली आहे.डिजिटल क्रांतीमुळे आता हिंदी वेब पोर्टल्स, न्यूज अ‍ॅप्स, यूट्यूब चॅनेल्स आणि सोशल मीडियावरही हिंदी पत्रकारिता मोठ्या प्रमाणावर सक्रिय झाली आहे. हिंदी माध्यमातून बातम्या, विश्लेषण, मुलाखती, फिचर स्टोरीज यांची मागणी झपाट्याने वाढली आहे. विशेषतः तरुण पिढीमध्ये हिंदी कंटेंटचा प्रभाव अधिक वाढत आहे.
हिंदी पत्रकारितेच्या समस्या आणि आव्हाने
हिंदी पत्रकारिता जिथे एका बाजूला झपाट्याने विस्तारते आहे, तिथेच दुसऱ्या बाजूला तिच्यासमोर काही गंभीर समस्या आहेत. या क्षेत्रात ‘सेन्सेशनलिझम’ किंवा अतिनाटकीकरणाचा प्रभाव वाढला आहे. काही वाहिन्या आणि वृत्तपत्रे केवळ टीआरपीसाठी आणि प्रसिद्धीसाठी बातम्या फुगवून मांडतात. फेक न्यूज, पेड न्यूज (पैसे घेऊन छापलेल्या बातम्या), राजकीय दबाव यामुळे पत्रकारितेची विश्वसनीयता कमी होत आहे.
सत्य, नीतिमत्ता आणि सामाजिक जबाबदारी या पत्रकारितेच्या मूलभूत मूल्यांकडे दुर्लक्ष होण्याची भीती निर्माण झाली आहे. म्हणूनच आजच्या पत्रकारितेला जबाबदारीने काम करण्याची गरज आहे. सोशल मीडियाच्या युगात माहितीचा ओघ प्रचंड आहे, पण खरी, पडताळलेली आणि वस्तुनिष्ठ माहिती देणे ही पत्रकारांची मुख्य जबाबदारी आहे.
हिंदी पत्रकारिता दिवसाचे महत्त्व
हिंदी पत्रकारिता दिवस आपल्याला फक्त भूतकाळाची आठवण करून देत नाही, तर वर्तमानातील पत्रकारितेला योग्य दिशा देण्याचा संदेशही देतो. पत्रकार हे लोकशाहीचा चौथा स्तंभ मानले जातात. त्यांचा आवाज लोकांचे प्रश्न, भावना आणि मागण्या सरकारपर्यंत पोहोचवतो. म्हणूनच हिंदी पत्रकारितेला केवळ बाजारपेठेचा भाग न मानता समाजाच्या हितासाठी कार्य करणारा एक महत्वाचा घटक म्हणून पुढे यावे लागेल.हा दिवशी आपण 'उदंत मार्तंड' चे स्मरण करतो आणि त्यातून प्रेरणा घेऊन सत्य, नीतिमत्ता आणि जबाबदारीची पत्रकारिता पुढे नेण्याचा संकल्प करतो. सध्याच्या काळात सत्याची, सशक्त पत्रकारितेची गरज पूर्वीपेक्षा अधिक आहे.
हे ब्लॉग्स सुद्धा वाचा
होळी २०२५ : होळी साजरी करण्याची पद्धत आणि इतिहास
महाशिवरात्रीची महिमा, सुरुवात कधी झाली आणि पूजेची पद्धत
महाकुंभ मेला २०२५ वैशिष्टे : MAHAKUMBH MELA 2025
उज्वल करियरसाठी मदत करणारे प्रभावी उपाय
बुद्धिमान व्यक्तींची दिसणारी प्रमुख लक्षणे
आंतरराष्ट्रीय बटाटा दिन २०२५ - International Day Of Potato
गोवा राज्य स्थापना दिन - Goa Statehood Day
